Achtergrondinformatie | Stukadoorsbelangen

Van kleinschalig burgerbedrijf naar aannemersbedrijf

Tot 1875 was de overheersende organisatievorm in het stukadoorswezen die van de gilden: het stukadoorsbedrijf waar enkele gezellen in vaste dienst waren van een patroon. Daarna kwam in de woningbouw de volgende organisatievorm: aannemersbedrijf, openbare aanbesteding en revolutiebouw.

De aannemersbedrijven richtten zich vooral op de nieuwbouw en de grootschalige verbouwingen. Zij hanteerden de zogenaamde methode van revolutiebouw, waarin de stukadoors per vierkante meter werden betaald. Daarmee lag het financiële risico bij de stukadoor en waren snelheid en efficiëntie van groot belang. Het afleveren van een goed werkstuk werd volkomen ondergeschikt aan het maken van tempo, wat met regelmaat ten koste ging van de kwaliteit van het werk.

De enkele overblijvende kleinschalige burgerbedrijven met burgerbaas richtten zich voornamelijk op onderhoud en reparatie, het zogenaamde burgerwerk. Deze burgerbazen waren meestal vaklieden van de oude stempel. Als het even kon hielden ze hun gezellen in vaste dienst. Naast benodigde vakkennis speelden eigenschappen als eerlijkheid en een 'behoorlijk optreden' van de gezellen een rol. Vaak verlangde een klant dezelfde 'knecht', die hij vanouds kende. Het regelmatig wisselen van gezellen maakte een ongunstige indruk.

Organisatie in belangengroep

De spanningen op de arbeidsmarkt namen toe. De gezellen besloten zich te verenigen om samen een lijn te kunnen trekken tegen de patroons en zo betere arbeidsvoorwaarden te kunnen bedingen. Zij verenigden zich eerst regionaal, en vanaf 1894 landelijk in de Algemene Nederlandse Stucadoorsbond (ANSB). De ANSB streefde naar gezamenlijke kassen voor ziekte en overlijden, en had een eigen blad, wekelijkse contributiebetaling en opbouw van stakingskassen.

Belangengroep werkgevers

Deze gang van zaken dwong de patroons eveneens tot samenwerking, die gestalte kreeg in een werkgeversorganisatie. In 1902 werd de Nederlandse Stukadoors Patroons Bond opgericht, met als doel het stimuleren van samenwerking van de leden, om de belangen en rechten van de patroon te bevorderen en waarborgen, en de situatie in het stukadoorsvak te verbeteren.

Onrustige periode

Het optreden van de vakbonden als onderhandelaars om de arbeidsvoorwaarden te verbeteren was het begin van een zeer onrustige periode met diverse stakingen. In het algemeen was het een klein gezelschap dat het op staken liet aankomen, met name werknemers in de nieuwbouw die de kans schoon zagen de patroon een loonsverhoging af te dwingen.

In de nog resterende kleinschalige burgerwinkels werd zelden gestaakt. Patroon en personeel kenden elkaar al jaren en stonden letterlijk en figuurlijk dicht bij elkaar. De zorgen van de baas waren in een bepaald opzicht ook de zorgen van de medewerkers, en omgekeerd. Het stukadoorsbedrijf van Hermann Lückens en daarna van Gerard Lückens was een dergelijke burgerwinkel, met 'knechten' in vaste dienst.

In de eerste helft van de twintigste eeuw waren in de stukadoorsbranche net als in de gehele bouwsector problemen in de vorm van werkeloosheid. In de periode 1906-1908 kwam dit door financieringsproblemen door de stijgende rente. De stukadoors meldden in november 1907 dat niet minder dan tachtig procent van de gezellen geen werk had!

In de Eerste Wereldoorlog 1914-1918 stagneerde de bouw door de hoge materiaalkosten en het stopzetten van de kredietverleningen door banken. In de jaren dertig was de economische crisis de oorzaak van algehele malaise, met opnieuw toenemende werkeloosheid. In 1936 was vijfenzeventig procent van de stukadoors werkeloos.