Werkwijze modelleren

Van kleimodel naar gipsen of bronzen afgietsel

Een kleimodel.

Uitgangspunt voor modelleren

Als uitgangspunt voor het modelleren maakte Gerard Lückens graag een tekening van het model, bij voorkeur van opzij (en profil). Soms was dat niet mogelijk, bijvoorbeeld omdat de betreffende persoon al overleden was. In een dergelijke situatie moest volstaan worden met een aangeleverde foto.

Een geprepareerde contramal.

Van kleimodel naar gipsmal

Lückens boetseerde zijn originelen in klei. Van het definitieve kleimodel moest een gipsen afgietsel gemaakt worden. Om aanhechting van het gips te voorkomen werd het kleimodel eerst geprepareerd. Daarna werd de mal (een negatief of contramal) gemaakt. Deze contramal bestond uit een of meer zogenaamde gipskappen met aan één kant een ingietopening.
Voor de meeste plaquettes kon Lückens met één gipskap volstaan. Voor de borstbeelden (bustes) waren meerdere kappen nodig.
Na het drogen van het gips werden de kappen losgehaald en werd het kleimodel verwijderd. De gipsmal was de basis voor het maken van de uiteindelijke afgietsels.

Keuze materiaal afgietsel

Voor het maken van het uiteindelijke afgietsel was er de keuze tussen gips en brons. Brons¹ was ook in die tijd een duur materiaal. Alleen een vermogende opdrachtgever kon zich permitteren een bronzen afgietsel te laten vervaardigen. Slechts in enkele gevallen zijn van een model meer dan één bronzen afgietsel² gemaakt.
Vaak maakte Lückens naast een bronzen afgietsel ook een of meerdere gipsen afgietsels², voor de persoon die model had gestaan of diens familieleden.

A - Maken gipsen afgietsel

De gipsen afgietsels werden door Lückens zelf gemaakt. Na vervaardiging van bovengenoemde contramal, maakte hij deze schoon en prepareerde hij de contramal om aanhechting te voorkomen. Het gips werd in de contramal gegoten.

Zodra het gips droog was werd de contramal verwijderd. De kunstenaar werkte het gipsreliëf waar nodig bij en polijstte het.

Het eindresultaat is als gevolg van het materiaal kwetsbaar; desondanks is een behoorlijk aantal gipsreliëfs bewaard gebleven.

Een gipsen afgietsel.

B - Maken bronzen afgietsel

Voor het maken van een bronzen afgietsel werkte Lückens bijna altijd samen met de Hoornsche Metaalwarenfabriek v/h Scholten. Het brons kon niet zo in de gipsen mal gegoten worden, omdat de mal zou verbranden door de hitte van het vloeibare metaal. Daarom gebruikte men de verloren-was-methode, een ingewikkelde en tijdrovende techniek waar met name R. Wiggers van firma Scholten zich in had gespecialiseerd.

De gipsen mal werd ingestreken met vloeibare was. De was stolde in een dunne laag tegen het koudere gips, zonder aan het gips te hechten. De dikte van de was moest zo egaal mogelijk zijn en bepaalde tevens de dikte van het bronzen eindresultaat. Lückens controleerde hierna met de mouleur de holle wasmal, zodat eventuele onvolkomenheden nog konden worden aangepast.
Na controle van de holle wasvorm werd deze ingebed in een speciale vloeibare massa, die de vorm aan alle kanten omsloot (ook de binnenkant van de wasvorm werd volgegoten). De inbedmassa stolde. Dit geheel - wasvorm met inbedmassa - werd op hoge temperatuur gebakken in een oven. De inbedmassa werd vuurvast en de was verdampte, waardoor een tussenruimte ter dikte van de waslaag ontstond.

Bronsgieten.
Foto: Jissy.

Het brons werd gesmolten op een temperatuur van circa dertienhonderd graden. De bronsgieter goot het vloeibare brons met een gietkroes in de ruimte tussen de buitenvorm en de kern. Stollen en afkoelen van het brons gebeurde in de gietvorm.
Vervolgens werd de ruwe bronzen plaquette uit de gietvorm gehaald en bijgewerkt. Als laatste werd het brons gepolijst om een hoogglans te verkrijgen. Soms werd het oppervlak met een bepaald zuur behandeld om het kunstwerk een bepaalde kleur (patina) te geven. Als laatste werd het bronsreliëf licht ingesmeerd met bijenwas, om het te beschermen tegen verdere oxidatie.

Kleur brons

De bronzen plaquettes van Lückens hadden niet allemaal dezelfde kleur. Dit kwam niet zo zeer door wijziging in de patina, maar door de samenstelling van het brons². In de crisistijd en in de Tweede Wereldoorlog werd om financiële redenen de mengverhouding van de metalen aangepast.

De overgebleven plaquettes die binnenshuis hebben gehangen, hebben veelal nog de oorspronkelijke kleur. Bij de werken die blootgesteld zijn (geweest) aan weer en wind is het patina vervaagd tot grijs en bleekgroen.

Bronzen plaquette, patina verweerd door inwerking van weer en wind.

Bronzen plaquette, patina in goede staat.

Voetnoten

1) Volgens de Nederlandse wet zijn ook bij meerdere (genummerde) afgietsels de exemplaren te beschouwen als originelen, op voorwaarde dat er niet meer dan 12 exemplaren zijn gemaakt.

2) Brons is een legering van koper en tin, soms met sporenelementen van andere stoffen, zoals zilver, arseen, bismut, zink en lood. Dat leidt tot verschillende kwaliteiten brons. Natuurlijke koperlegeringen zullen tot de ontdekking van brons heb ben geleid. De toevoeging van tin maakt koper harder, verlaagt het smeltpunt, en laat meer detaillering toe.