Achtergrondinformatie | Tuberculose

Besmettelijke infectieziekte

Tuberculose is een eeuwenoude infectieziekte die vooral leidde tot ernstige, besmettelijke longziekte. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie en was tot 1940 chronisch aanwezig onder de Nederlandse bevolking. De meeste mensen die in de tijd besmet raakten, genazen zonder er zelf merkbaar ziek van te zijn geworden. Wel hadden ze vaak in hun longen of ergens anders in het lichaam nog diep ingekapselde, levende tbc-bacteriën. Deze ingekapselde bacteriën konden bij een ernstige vermindering van de weerstand weer actief worden. Een effectief medicijn ontbrak en de ‘tering’, zoals de ziekte in de volksmond heette, veroorzaakte veel ellende, vooral in de dichtbevolkte arme wijken in de grote steden.

Volksziekte nummer 1

In 1901 was tuberculose volksziekte nummer 1 in Nederland; per tienduizend inwoners overleden er achttien aan de ziekte. Pas in 1928 werd het eerste antibioticum penicilline ontdekt en in 1938 kon het middel bij mensen toegepast worden. Hiermee daalde het aantal sterfgevallen van tuberculose in Nederland met zestig procent.

Sanatoria in Nederland

Volgens de medici liep men tuberculose op door een combinatie van een zwak hart en slechte voeding. Een tbc-patiënt zou kunnen genezen door goed eten, voldoende bewegen en frisse lucht. In navolging van Duitsland onstonden aan het begin van de twintigste eeuw in Nederland de eerste tuberculose-sanatoria. Vanwege de voor de behandeling gewenste schone lucht, bevonden de meeste sanatoria zich aan zee of bij bossen. Enkele sanatoria lagen dicht bij steden; dit waren doorgaans sanatoria, waar de patiënten alleen overdag of alleen 's nachts verbleven. Het verblijf in een sanatorium werd destijds niet door ziekenfondsen vergoed. De behandeling was dan ook een kostbare aangelegenheid voor de tbc-patiënt. Daar kwam nog bij dat door de heersende verzuiling een patiënt soms ver moest reizen om behandeld te worden in het centrum van zijn 'zuil'.

Invloed huiselijke omstandigheden en gedrag

Rond 1900 woonden arme, grote gezinnen in kleine, donkere, vochtige eenkamerige woningen. Zij beschikten niet over schoon drinkwater, een riolering en goede voeding. De tuberculosebacil gedijde onder die omstandigheden uitstekend. De meer gegoede burgers vreesden dat tuberculose zich verder zou verspreiden en kon leiden tot maatschappelijke onrust. Daarnaast trokken ze zich het leed van de armen ook aan en wilden hun lot verbeteren door hen bewust te maken van de noodzaak van rust, reinheid en regelmaat, hygiënische gewoonten, een stofvrij huis, het mijden van alcohol en wandelen in de frisse lucht.

Verenigingen tot bestrijding van Tuberculose

Overal in het land richtten deze hervormingsgezinde burgers verenigingen op die tuberculose gingen bestrijden. Voorlichting en advies over hygiëne en gezondheid werd voortvarend aangepakt. De praktische werkzaamheden rond preventie, zo mogelijk ook met materiële steun, kwam in handen van speciale tuberculose-huisbezoeksters.
Ook in Hoorn werd de Vereeniging tot Bestrijding van de Tuberculose opgericht, en wel in 1909. Het lidmaatschap van deze vereniging bedroeg vijftig cent per jaar.

Tbc tijdens Tweede Wereldoorlog en wederopbouw

Voor de Tweede Wereldoorlog daalde het aantal patiënten dat stierf aan tuberculose gestaag, om tijdens de oorlog en de wederopbouw weer flink toe te nemen. Het zoeken naar een geneesmiddel tegen tuberculose, de zogenaamde tuberculostatica, ging ondertussen door. Begin jaren vijftig waren deze medicijnen in voldoende mate beschikbaar. De sterfte aan tuberculose daalde tussen 1952 en 1957 met 60%. Inmiddels bleek dat de behandeling ook effectief was zonder opname in een sanatorium, waarna de tuberculose-sanatoriums in Nederland langzaam maar zeker gesloten werden.