Achtergrondinformatie | Haardplaat Jaagschuit

Klein werk op verzoek

Het gipsreliëf 'Jaagschuit' is een van de werkjes die Lückens in de jaren 1940-1942 op verzoek maakte, om daarmee in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. De voorstelling en de vorm van het werk doen vermoeden dat het gemaakt is naar voorbeeld van een oude, gietijzeren haardplaat. Zie bijvoorbeeld de volgende drie haardplaten met oude taferelen.

Haardplaat

Een haardplaat is een - meestal gedecoreerde - gietijzeren plaat die men tegen de achterwand van de haard of tegen de muur achter de houtkachel plaatste. Haardplaten werden soms ook tegen de zijkant van de open haard geplaatst. Daarnaast kon een haardplaat gebruikt worden als achterwand boven een formuis, of als decoratie aan de muur.

Functie haardplaat

De haardplaat beschermde de achterwand tegen de warmte van het vuur. Het gietijzer van de plaat geleidde tevens de warmte van het vuur en straalde dit uit, waardoor de ruimte beter verwarmd werd. En verder was een haardplaat vaak een blikvanger, die de haard verfraaide.

Geschiedenis van de haardplaat

Haardplaten deden hun intrede in de vijftiende eeuw. In Nederland werd net als in Engeland en Frankrijk een haardplaat doorgaans alleen aan de achterkant van de open haard gebruikt. In Duitsland werden ook de zijkanten met haardplaten afgedekt.

Maken van haardplaten

Rond 1500 werden de haardplaten gegoten in een mal. De mal bestond uit een zandbed waarin met losse voorwerpen versieringen werden gedrukt, bijvoorbeeld een stuk touw, gereedschappen of gebruiksvoorwerpen. Enige tijd later ging men versieren met behulp van losse stempels zoals een jaartal, Franse Lelies en een wapen. Maar er werd ook gebruik gemaakt van een volledig in hout uitgesneden plaat, die in het zandbed werd gedrukt.

Van reliëfs naar taferelen

De vraag naar mooi versierde haardplaten nam toe, zodat de reliëfs verfraaid werden en er uiteindelijk complete taferelen ontstonden. De versiering kende verschillende thema's, zoals Bijbelse taferelen, allegorische voorstellingen, familiewapens, portretten, herdenkingen enzovoort. De taferelen werden meestal gesneden naar het voorbeeld van prenten of gravures uit die tijd. Ook waren er modellenboeken in omloop.

Gelet op de versieringen zijn de Nederlandse haardplaten uit de zeventiende eeuw het meest opmerkelijk. Een haardplaat uit die periode is rijk versierd rond een middentafereel. De Duitse platen uit die tijd zijn soberder. Ook de vorm van de platen verschilden: de Nederlandse platen hadden aan de bovenkant meestal een ronde vorm terwijl de Duitse platen recht waren.