Achtergrondinformatie | Spaanse Griep

Pandemie

De eerste patiënt met Spaanse Griep werd geregistreerd op 4 maart 1918 in de Verenigde Staten. Op 11 juli 1918 werden de eerste ziektegevallen in Nederland gemeld: grensarbeiders, mijnwerkers en gemobiliseerde soldaten. Op dezelfde dag was direct ook de eerste dode te betreuren. Dagelijks berichtten kranten over het toenemende aantal dorpen en steden waar de griep opdook. Al gauw waren duizenden mensen besmet. Wereldwijd kreeg een op de drie mensen deze griep.

Spaans?

De naam Spaanse Griep was onterecht, want de ziekte heeft waarschijnlijk Europa bereikt via grootschalige troepentransporten uit de Verenigde Staten en zaaide ook dood en verderf aan het westfront. Maar vanwege de oorlog gold in landen als Frankrijk en Duitsland een strenge censuur, waardoor kranten aldaar zwegen over de ziekte. Journalisten in het neutrale Spanje waren de eersten die er tijdens de Eerste Wereldoorlog over berichtten, en daardoor werd de pandemie al snel Spaanse Griep genoemd.

Verschijnselen

De symptomen van de Spaanse Griep begonnen met hoge koorts, hoesten, spierpijn en keelpijn, gevolgd door extreme moeheid en flauwvallen. Binnen enkele dagen trad de dood in. Na de Spaanse Griep leidde postvirale vermoeidheid tot grote problemen. Opmerkelijk was dat de Spaanse Griep vooral jong-volwassenen trof, in tegenstelling tot gangbare griepepidemieën waarbij kinderen en bejaarden de ziekte krijgen.

Onderschatting van de ernst

De Centrale Gezonheidsraad gaf het advies om goede persoonlijke hygiëne in acht te nemen, woningen, bedrijven en scholen goed te luchten en vloeren niet ‘droog op te vegen’. In de maanden juli waren in Nederland slechts achtennegentig sterfgevallen als gevolg van de Spaanse Griep. De artsen oordeelden daardoor dat de Spaanse Griep in Nederland een tamelijk goedaardig verloop had.

In het najaar keerde de Spaanse griep echter in alle hevigheid terug. Ditmaal was het virus agressief en erg dodelijk. Het aantal besmettingen en sterfgevallen steeg in oktober explosief. De tweede griepgolf ging door tot de zomer van 1919, waarbij deze wel in hevigheid afnam. In 1920 volgde nog een derde – mildere – golf op, waarna de pandemie verdween.

Maatschappelijke ontwrichting

In Nederland veroorzaakte de griep in 1918 grote maatschappelijke ontwrichting. Diverse diensten werden geraakt door het grote aantal zieken, ook de Geneeskundige Dienst, de brandweer en de politie. De post ondervond grote vertraging. Diverse tramlijnen moesten tijdelijk worden stilgelegd. De telefoondienst werkte zeer beperkt omdat veel telefonistes thuis ziek in bed lagen. De ziekenhuizen lagen vol en er was een schrijnend tekort aan medisch personeel. In veel plaatsen werden scholen gesloten om verdere verspreiding tegen te gaan of omdat een groot deel van de leerlingen en leraren ziek was. Ook schouwburgen en bioscopen gingen op slot. In sommige gemeenten werden kerkdiensten ingekort en werden mensen met een zieke in de familie opgeroepen niet naar de kerk te komen.

Rol van de overheid

In Den Haag had de regering ondertussen andere zaken aan het hoofd. Op 11 november 1918 kwam er met een wapenstilstand een einde aan de Eerste Wereldoorlog, maar SDAP-voorman Troelstra riep de revolutie uit in Nederland. En op de Harskamp sloegen militairen aan het muiten. De enige maatregelen die nationale overheid nam ten aanzien van de Spaanse Griep was het verhogen van het broodrantsoen naar 280 gram. Verder werd de zorg overgelaten aan lokale bestuurders, instellingen, artsen en verpleegsters.

Sterftecijfer

In Nederland vielen ongeveer 30.000 slachtoffers, in andere gebieden en landen had de griep meer impact. In de kolonie Nederlands-Indië eiste de Spaanse Griep alleen al in november 1918 486.000 doden, terwijl het sterftecijfer in heel 1917 70.000 bedroeg.

In totaal stierf 2,5% tot 5% van de wereldbevolking aan het virus, dat wil zeggen 50- tot 100-miljoen mensen! Ter vergelijking: de Eerste Wereldoorlog en Tweede Wereldoorlog kostten aan respectievelijk 17- en 60-miljoen mensen het leven. De Spaanse Griep was de grootste 'killer' sinds de Pest, die in de Middeleeuwen miljoenen levens eiste.