Achtergrondinformatie | Pantograaf

Gereedschap

Een pantograaf is een gereedschap dat vroeger vaak gebruikt werd om een kaart of model te vergroten of verkleinen. Het gereedschap is een verstelbaar parallellogram, oorspronkelijk van hout of metaal. De pantograaf wordt in 1603 uitgevonden door Christoph Scheiner, maar werd pas in 1631 door hem beschreven.

Hoe werkt een pantograaf?

Aan het uiteinde van de pantograaf wordt een potlood bevestigd, evenals op het onderste scharnierpunt van de pantograaf. De tekenaar volgt de omtrekken van de oorspronkelijke tekening of afbeelding. Het potlood aan de andere kant van de pantograaf tekent de tekening verkleind of vergroot na. In plaats van een potlood kan ook een graveerstift gebruikt worden om de voorstelling over te brengen op hout of metaal dan wel in klei of gips. Succesvol gebruik van de pantograaf vergt de nodige oefening.

Benaming

Het woord pantograaf betekent letterlijk 'allesschrijver' (alles-tekenaar). De naam is afkomstig van het Griekse 'pan', de tweede naamval van 'pantos' (alles) en het achtervoegsel 'graaf' van het Griekse 'graphein' (inkrassen, schrijven, afbeelden).
Een andere benaming voor de pantograaf is 'tekenaap'. Deze term verwijst naar het na-apen (namaken), dat men met een pantograaf feitelijk doet.

Toepassing pantograaf vroeger

Een pantograaf vond toepassing in diverse vakgebieden:

• Cartografie: aanpassen van kaartschalen.
• Technisch tekenen: schalen van bouwplannen en technische illustraties.
• Kunst: vergroten of verkleinen van schetsen.
• Juweliersbranch en munthuizen: overbrengen van ontwerpen door graveren in metaal.
• Beeldhouwkunst: overbrengen van modellen naar een andere schaal.
• Onderwijs: leermiddel voor geometrie en schaalbegrippen.
• Restauratie: reproduceren van historische ontwerpen of patronen.

Toepassing pantograaf tegenwoordig

Door de komst van computers, scanners en kopieermachines is het gebruik van een pantograaf om afbeeldingen te vergroten of verkleinen niet meer nodig. Veel van de moderne graveermachines werken nog wel met het principe van de pantograaf.