Achtergrondinformatie | Kalk, kalkwinning en -productie

Kalk

Kalk is een verzamelnaam voor een aantal calciumverbindingen:

• Calciumcarbonaat, ook wel of koolzure kalk genoemd.
  Dit komt van nature voor in krijt, kalksteen, marmer, mergel, de schaal van vogeleieren, de schelp van slakken en schelpdieren, ketelsteen. Calciumcarbonaat wordt veel gebruikt in de bouw, in de landbouw als bodemverbeteraar en in de geneesmiddelenindustrie.
• Calciumoxide, ook wel gebrande kalk, levende kalk of ongebluste kalk genoemd.
  Het wordt gebruikt voor de bereiding van glas, cement enzovoorts.
• Calciumhydroxide, ook wel kalkhydraat, gebluste kalk of portlandiet genoemd.
  Het wordt onder meer gebruikt voor metsel- en pleisterwerk.

Schelpkalk of steenkalk

Vroeger werd in Nederland kalk vooral gemaakt door het branden van schelpen: schelpkalk. In België en Duitsland werd kalk gemaakt uit kalksteen: steenkalk. Steenkalk werd in tegenstelling tot schelpkalk veelal ongeblust geleverd.

Kalkcyclus

Kalksteen of schelpen worden in een kalkoven bij een temperatuur tussen 900° en 1100° C gebrand. Bij het branden wordt calciumcarbonaat omgezet in calciumoxide (ongebluste kalk). Door dit te laten reageren met water - het zogenaamde blussen van kalk - ontstaat calciumhydroxide of gebluste kalk. Het calciumhydroxide, het feitelijke bindmiddel, kan afhankelijk van de eigenschappen in reactie met lucht of water weer worden tot calciumcarbonaat (kalksteen), waarmee de kalkcyclus rond is.

Van schelpenvissers naar schelpenzuigers

De Noordzeestranden leverden tot in de vijftiger jaren van de twintigste eeuw genoeg schelpen op om schelpenvissers een bestaan te bieden. Zij brachten de schelpen per kar van het strand naar een kalkoven. Tegenwoordig worden schelpen grootschalig gewonnen met behulp van schelpenzuigers in de Noordzee en in de diepere zeegaten bij de Waddeneilanden. De schelpen worden nu vooral gebruikt voor weg- en erfverharding, isolatie van vloerruimten et cetera.

Kalkbranderijen

Kalkbranderijen bestonden al in de tijd van de Romeinen. De eerste berichten over het gebruik van schelpkalkovens in Nederland dateren uit de veertiende eeuw uit het Graafschap Holland. Er werd gestookt op turf. In de achttiende eeuw kwamen gepleisterde gevels en decoratieve interieurs naar Franse smaak in de mode. Hierdoor nam de vraag naar kalk, gips en stuc spectaculair toe. Dit waren de hoogtijdagen van de kalkovens in Nederland: er waren op meer dan honderd locaties schelpkalkovens in gebruik. Nabij Winterswijk waren er van eind negentiende eeuw tot begin twintigste eeuw ook twee steenkalkovens in gebruik.